“มะระขี้นก” เป็นพืชสมุนไพรที่ปลูกได้ตามบ้านเรือนทั่วไปมีชื่อเรียกแตกต่างกันออกไปแล้วแต่ละภูมิภาค ซึ่งสรรพคุณของมันมีตั้งแต่ราก ไปจนถึงผลเลย สรรพคุณหลักๆ แก้ไข้ บำรุงโลหิต แก้โรคลมเข้าข้อ หัวเข่าบวม บำรุงน้ำดี ระบาย แก้โรคม้าม โรคตับ ยาฟอกเลือด ถ่ายพยาธิเข็มหมุด ยาเจริญอาหาร ดับพิษ แก้คัน ทาหิด แก้โรคผิวหนัง บำบัดโรคเบาหวาน ขับพยาธิ
ผักไห่ มะไห่ มะนอย มะห่วย ผักไซ (เหนือ)
สุพะซู สุพะเด (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)
มะร้อยรู (กลาง)
ผักเหย (สงขลา)
ผักไห(นครศรีธรรมราช)
ระ (ใต้)
ผักสะไล ผักไส่ (อีสาน)
โกควยเกี๋ยะ โควกวย (จีน)
มะระเล็ก มะระขี้นก (ทั่วไป)
จุดเด่นสำคัญของมะระขี้นก จัดว่าเป็นสมุนไพรลำดับแรกที่ควรส่งเสริมสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน เนื่องจากสรรพคุณที่ไปกระตุ้นการทำงานของตับนั้น จะช่วยส่งผลให้มีการหลั่งสารอินซูลินมากขึ้น ซึ่งมีผลกับการควบคุมระดับน้ำตาลในกระแสเลือดของผู้ป่วยเบาหวานโดยตรง ทั้งนี้อาจไม่เหมาะกับผู้ป่วยเบาหวานที่มีระดับน้ำตาลในเลือดต่ำ เพราะจะทำให้ระดับน้ำตาลต่ำมากเกินไป แถมล่าสุดยังมีการพัฒนาใบมะระขี้นกให้เป็นชาเพื่อชงรับประทานแบบง่าย ๆ อีกด้วย โดยมีสรรพคุณเดียวกันกับผลมะระขี้นกเลยล่ะ
ภาพประกอบ monmai
สรรพคุณ
ราก
แก้พิษ รักษาริดสีดวงทวาร ฝาดสมาน แก้พิษดับร้อน แก้บิด ถ่ายอุจจาระเป็นเลือด แผลฝีบวมอักเสบ ปวดฟันที่เกิดจากลมร้อนเถา ยาระบายอ่อน ๆ แก้พิษทั้งปวง เจริญอาหาร แก้โรคลมเข้าข้อและเท้าบวม แก้ปวดตามข้อมือและนิ้วมือนิ้วเท้า แก้โรคม้าม แก้โรคตับ ขับพยาธิในท้อง แก้พิษน้ำดีพิการ ลดเสมหะ บำรุงน้ำดี แก้พิษดับร้อน แก้บิด แก้ฝีอักเสบ แก้ปวดฟัน แก้ไข้
ใบ
แก้ไข้ ดับพิษร้อน แก้ปากเปื่อยเป็นขุย ขับพยาธิ ขับระดู บีบมดลูก ขับลม แก้ธาตุไม่ปกติ ทำให้นอนหลับ แก้ปวดศีรษะ แก้พิษ แก้ไอเรื้อรัง ยาระบายอ่อน ๆ แก้เสียดท้อง บำรุงธาตุ ขับพยาธิเส้นด้าย ดับพิษฝีที่ร้อน รักษาแผล บำรุงน้ำดี แก้ไข้หวัด ไข้ตัวร้อน ยาฟอกเลือด แก้ร้อนใน แก้ม้าม แก้ตับพิการ แก้ฟกบวมอักเสบ แก้ปวดเนื่องจากลมคั่งในข้อ ทำให้อาเจียน แก้โรคกระเพาะ แก้บิด แผลฝีบวมอักเสบ เจริญอาหาร ฟอกโลหิต รัดถานและถอนไส้ฝี
ดอก
แก้พิษ แก้บิด
ผล
แก้พิษฝี แก้ฟกบวม แก้อักเสบ แก้โรคลมเข้าข้อ บำรุงน้ำดี ขับพยาธิ แก้ปากเปื่อย ปากเป็นขุ ย บำรุงระดู ดับพิษร้อน ถ่ายท้อง แก้พิษ ขับลม แก้คัน แก้ธาตุไม่ปกติ แก้เสียดท้อง แก้เจ็บปวดอักเสบ ระบายอ่อนๆ แก้บวม แก้โรคผิวหนัง บำบัดโรคเบาหวาน ยาบำรุง ทาหิด ฝาดสมาน แก้โรคเม็ดผดผื่น คันในตัวเด็ก แก้พิษไข้ แก้หัวเข่าบวม แก้ปวดตามข้อ แก้ม้าม แก้ตับพิการ เจริญอาหาร ใช้มากๆ เป็นยาถ่ายอย่างแรง รักษาโรคเรื้อน บำรุงธาตุ แก้ไข้ แก้ปวดเจ็บอักเสบจากพิษต่างๆ ดับร้อน แก้ร้อนใน กระหายน้ำ ทำให้ตาสว่าง แก้บิด ตาบวมแดง แผลบวม เป็นหนอง ต้านมะเร็ง
เมล็ด
แก้พิษ เป็นยากระตุ้นความรู้สึกทางเพศ เพิ่มพูนลมปราณ บำรุงธาตุ บำรุงกำลัง ต้านมะเร็ง
ทั้งห้า
บำรุงน้ำดี ดับพิษทั้งปวง เจริญอาหาร บำรุงน้ำนม แก้ไข้
ข้อห้ามสำคัญก็คือ ไม่ควรนำผลสุกของมะระขี้นกมารับประทาน เนื่องจากในผลสุกและเมล็ดมะระขี้นกมีสารไซยาไนต์และสารซาโปนิน ที่ส่งผลต่อระบบประสาท ทำให้ระบบประสาทผิดปกติ จนอาเจียน และท้องร่วง ซึ่งอาจทำให้ช็อคหมดสติได้ ซึ่งสารดังกล่าวนี้ก็มีอยู่ในมะระขี้นกผลดิบเช่นกัน เพียงแต่ยังมีปริมาณน้อยกว่า จึงทำให้ยังสามารถรับประทานได้นั่นเอง